MISVATTINGEN#84Per definitie niet-noodzakelijk

  1. Definitie en effectiviteit van nnmb’s: Nnmb’s zijn niet medisch noodzakelijk en kunnen uitgesteld worden. Er is geen bewijs dat nnmb’s bijdragen aan het verminderen van stigma en schaamte of dat ze een positieve impact hebben op de psychosociale situatie van patiënten. Ze zijn  hooguit als medisch nuttig indien er sprake is van geïnformeerde toestemming door de intersekse persoon.
  2. Succes en impact van cosmetische operaties: Veel van de cosmetische operaties uitgevoerd in de kindertijd zijn niet succesvol, wat leidt tot de noodzaak van latere operaties. Of nnmb’s effectief stigma voorkomen is nauwelijks onderzocht, en de publieke opinie hierover is sterk afhankelijk van de framing van intersekse als medische aandoening
  3. Redenen voor het uitvoeren van nnmb’s: Veel gezondheidswerkers geloven dat nnmb’s psychologische en sociale problemen kunnen minimaliseren. Echter, ervaringen van intersekse mensen uit zowel Nederland, België als internationaal laten zien dat deze behandelingen te vaak leiden tot negatieve zelfbeelden en een slechtere sociale positie.
  4. Voortzetting van nnmb’s ondanks gebrek aan bewijs: De voortzetting van nnmb’s is te wijten aan de behoefte die ouders voelen, beïnvloed door de communicatie van gezondheidswerkers. Dit houdt de praktijk van nnmb’s in stand, ondanks het ontbreken van de normaal vereiste vrije en geïnformeerde toestemming.
  5. Maatschappelijke perceptie en rol van artsen: De Amerikaanse filosoof en bio-ethicus Carl Elliott benadrukt dat de uitvoering van nnmb’s voortkomt uit de maatschappelijke perceptie. Artsen geloven vaak dat nnmb’s nodig zijn vanwege niet-ondersteunde argumenten over stigma- en psychosociale redenen, een fenomeen bekend als het ‘Illusory Truth Effect’. Om nnmb’s te stoppen, moet de maatschappij anders naar intersekse kijken. Ondanks wetenschappelijke tegenargumenten, blijven voorstanders van nnmb’s vasthouden aan hun overtuigingen.


Samengevat met AI en gecontroleerd door een redacteur.

HOOFDSTUK 84

Nnmb’s kunnen per definitie worden uitgesteld

Nnmb’s kunnen per definitie worden uitgesteld en zijn daarom geen noodzakelijke medische interventies. Bovendien is de effectiviteit van nnmb’s niet bewezen: zij dragen niet bij aan het verminderen van stigma en schaamte.

Een nnmb is geen medisch noodzakelijke interventie; als de intersekse persoon vrije, geïnformeerde toestemming geeft, is op zijn best sprake van een medisch nuttige interventie (zie 5454: Argumenten van anderen dan de patiënt zelf mogen niet leiden tot een geslachtsbevestigende behandeling.Het is een misvatting dat jong opereren grote voordelen heeft (en andere argumenten voor vroege chirurgie). voor het verschil tussen medisch noodzakelijk en medisch nuttig). In de 70 jaar dat deze operaties plaatsvinden is geen onderzoek verricht dat het nut of onnut van de behandelingen heeft kunnen aantonen. Langetermijn follow-up-onderzoek heeft niet kunnen aantonen dat vervrouwelijkende (of vermannelijkende) chirurgie een positieve bijdrage heeft geleverd aan psychosociale situatie van de patiënten[16]. Ook is aangetoond dat niet kan worden gezegd dat jongeren in het algemeen met tevredenheid terugkijken op de genitale operatie die ze hebben ondergaan[8].

De cosmetische operaties die op kinderleeftijd worden uitgevoerd zijn lang niet altijd succesvol en vaak moeten later opnieuw operaties worden uitgevoerd[16 , 55 , 56]. Of nnmb’s stigma voorkomen is nauwelijks onderzocht en de overtuiging in de samenleving dat nnmb’s goed of slecht zijn, is afhankelijk van de manier of intersekse geframed wordt als ofwel een medische aandoening (nnmb’s zijn goed) ofwel de natuurlijke basis voor een sociale identiteit (nnmb’s zijn slecht)[40].

Hoewel de m in nnmb staat voor medisch, worden nnmb’s vaak om een sociale/culturele reden uitgevoerd. Veel gezondheidswerkers denken dat de behandeling psychologische en sociale gevolgen kan minimaliseren[5 , 22 , 45 , 46 , 52 , 53 , 60]. 1Nnmb’s worden uitgevoerd om ‘functionele’ en ’psychosociale’ redenen, zoals beschreven door de Australasian Paediatric Endocrine Group: “… om functionele redenen zoals om een mannelijk persoon in staat te stellen te plassen terwijl hij staat, en om psychosociale redenen zoals om het kind in staat te stellen zich te ontwikkelen zonder het psychosociale stigma of leed dat geassocieerd wordt met het hebben van geslachtsorganen die niet passen bij het geslacht van de opvoeding”[6].  Uit de levensverhalen van intersekse mensen in Nederland en België [1 , 2 , 3 , 7 , 13 , 17 , 21 , 24 , 25 , 28 , 29 , 38 , 39 , 41 , 42 , 48 , 50 , 61 , 73 , 76 , 79 , 80 , 81 , 82 , 85] en in het buitenland[4 , 9 , 15 , 19 , 20 , 31 , 35 , 37 , 47 , 49 , 51 , 57 , 58 , 62 , 64 , 65 , 68 , 70 , 72 , 74 , 75 , 77 , 78 , 83 , 84] blijkt dat artsen er ook niet in slagen de sociale complicaties te minimaliseren. Integendeel, de ervaringen van systematische pathologisering van intersekse lichamen worden negatief verinnerlijkt en hebben een negatieve invloed op het gevoel van eigenwaarde, het functioneren in het gezin en de sociale positie[35].

Dat de nnmb’s toch nog steeds worden uitgevoerd, komt onder andere doordat ze voorzien in een behoefte (zie ook 126126: Intersekse-emancipatie vindt plaats in de maatschappij; artsen spelen daarin een ondergeschikte rol.Het is een misvatting dat artsen de grootste bedreiging vormen voor de lichamelijke integriteit en autonomie van intersekse mensen.) waarvan ouders zich vlak na de geboorte bewust worden door de wijze waarop gezondheidswerkers met ouders communiceren[54 , 66 , 67 , 71].

Dit houdt het aanbod van nnmb’s in stand, zonder dat de medische behandeling voldoet aan standaarden die voor iedere andere medische behandeling gelden: vrije geïnformeerd toestemming en het zo efficiënt mogelijk bieden van zorg die mensen gezonder maakt.

Waarom gebeurt het dan toch?

In voetnoot 85 2Voetnoot 85 – hoofdstuk 1313: Intersekse kinderen hoeven niet genderneutraal te worden opgevoed.Het is een misvatting dat intersekse kinderen genderneutraal moeten worden opgevoed.: Bij ouders, maar ook bij gezondheidswerkers, leeft regelmatig de vrees dat het genitaal van kinderen een probleem zou kunnen opleveren als het kind in de kinderopvang een schone luier krijgt of als op school blijkt dat een jongetje niet staand kan plassen. Maar zij kunnen niet aangeven waar die overtuiging op gebaseerd is, behalve de angst bij ouders. Dat laatste maakt dat er sprake is van een probleem dat een serieuze aanpak vereist – maar dat is dan een sociale aanpak, niet een medische. Overigens is de angst van ouders eerder te verklaren uit wat zij van artsen te horen krijgen (een machtsmechanisme dat de Franse socioloog en cultuurtheoreticus Pierre Bourdieu symbolisch geweld (violence symbolique)  noemt[10 , 11], dat deel uitmaakt van zijn ideeën over culturele reproductie en dat verwant is met het begrip verborgen curriculum), en uit de onjuiste gedachte van de ouders dat de wereld om hun kind draait en ieders aandacht permanent op hun kind gericht is (een psychologisch verschijnsel dat het spotlight-effect wordt genoemd[32 , 33]). De angst van de ouders wordt mogelijk nog versterkt doordat zij ten onrechte denken dat andere mensen hun emotionele problemen ‘kunnen zien’ – de zogenaamde illusie van transparantie[14 , 34]. is al eerder op deze vraag ingegaan. Daar werd uitgegaan van de angst van ouders voor reacties uit hun omgeving. In dit hoofdstuk wordt uitgegaan van de verwachtingen van (en de communicatie tussen) de ouders en de gezondheidswerkers.

De Amerikaanse filosoof en bio-ethicus Carl Eliott beschreef al in 1998 waarom nnmb’s worden uitgevoerd:

We behandelen deze kinderen zo omdat we de wereld zo zien. En het is niet alleen de manier waarop dokters de wereld zien; het is de manier waarop ouders de wereld zien, en nog belangrijker, het is de manier waarop de kinderen zelf wordt geleerd om de wereld te zien. Het is het feit dat ze niet passen in deze manier van kijken naar de wereld dat de problemen veroorzaakt.[27]

Uiteraard betekent dit niet dat artsen en ouders het recht hebben kritiek te negeren en geen rekening hoeven te houden met veranderde ethische inzichten – Elliott zegt dat betrokkenen een rol spelen bij het in stand houden van nnmb’s (zie ook de tekst onder het kopje Invented tradition in 6262: Onnodig doktersbezoek is ook een nnmb.Het is een misvatting dat onnodig doktersbezoek geen nnmb is.; hij zegt niet dat geen van deze partijen de keten kan doorbreken. Maar het toont wel dat in de maatschappij een soort perpetuum mobile bestaat waardoor nnmb’s breed geaccepteerd zijn (zie Figuur 7 en ook 8585: De gebruikte definitie is bepalend voor de communicatie over intersekse.Het is een misvatting dat de gebruikte definitie van intersekse er niet toe doet (of: dat artsen ouders kunnen voorlichten over intersekse). en). Om een einde te maken aan nnmb’s moet de maatschappij leren anders naar de wereld te kijken. Zolang dat niet gebeurt, zullen nnmb’s worden uitgevoerd.

Waarom geloven artsen dat nnmb’s nodig zijn?

Artsen die zeggen dat een nnmb stigma kan voorkomen of noodzakelijk is vanwege zwaarwegende cosmetische en/of psychosociale redenen, gebruiken argumenten die niet met wetenschappelijk onderzoek onderbouwd zijn [26 , 44 , 45 , 52 , 54 , 59]. Maar zij geloven beslist in wat ze zeggen. Niet alleen omdat hun ervaring ze zegt dat nnmb’s goed zijn (zie 7777: Nnmb’s zijn gebaseerd op meningen, niet op wetenschappelijk bewijs.Het is een misvatting dat artsen bij gebrek aan EBM op hun ervaring mogen vertrouwen. over opinion-based medicine), maar ook omdat zij hun collega’s (of zichzelf) dit al zo vaak hebben horen zeggen. Dit staat bekend onder de naam Illusory Truth Effect; hierbij beoordelen mensen uitspraken als meer waarheidsgetrouw, geldig en geloofwaardig wanneer die uitspraken eerder zijn tegengekomen dan wanneer het nieuwe uitspraken zijn. 3Bij het Illusory Truth Effect beoordelen mensen uitspraken als meer waarheidsgetrouw, geldig en geloofwaardig wanneer ze die uitspraken eerder zijn tegengekomen dan wanneer het nieuwe uitspraken zijn. Het Illusory Truth Effect werkt niet bij absoluut ongeloofwaardige stellingen (‘de wereld is een perfect vierkant’), maar zelfs een bericht met een kleine mate van potentiële geloofwaardigheid zal na herhaling als (meer) waar worden beschouwd[63]. De ervaren betrouwbaarheid van de bron is daarbij niet van belang[43]. Het effect treedt zelfs op bij mensen die oorspronkelijk over de juiste kennis beschikten[12 , 30]. Een beter denkvermogen beschermt niet tegen het Illusory Truth Effect[23]. Hoe vaker de uitspraak herhaald wordt, hoe meer de uitspraak als ‘waar’ wordt ervaren – maar de grootste toename van het ervaren als waarheid is al bereikt na twee herhalingen[36]. Het effect kan gedeeltelijk worden voorkomen door mensen van tevoren te wijzen op de mogelijkheid dat de geboden informatie misschien niet juist is (oproepen tot fact-checking), maar alleen als deze mensen over de juiste kennis beschikken[12]. Het gedetailleerd weerleggen van een misvatting ontkracht de misvatting, maar laat -verrassend genoeg- mensen die in de misvatting geloven hardnekkiger vasthouden aan hun geloof in de misvatting[18]. Nepnieuws (fake news) maakt ook gebruik van het Illusory Truth Effect[69]. In deze publicatie worden misvattingen gedetailleerd en met wetenschappelijke argumenten ontkracht – hoewel dit in het algemeen werkt, blijkt het bij mensen die in de misvattingen geloven juist te resulteren in een hardnekkig vasthouden aan de misvattingen[69]. Het valt daarom niet te verwachten dat veel voorstanders van nnmb’s zich door de hier gegeven argumenten laten overtuigen.

Standpunt NNID

Nnmb’s kunnen per definitie worden uitgesteld en zijn daarom geen noodzakelijke medische interventies

Medische behandelingen van intersekse kinderen zijn alleen noodzakelijk als de behandeling niet kan worden uitgesteld tot het kind zelf kan beslissen over de wenselijkheid en noodzakelijkheid van de behandeling. Artsen blijven nnmb’s ‘noodzakelijk’ vinden. Daarom is het zonder wetgeving die nnmb’s reguleert, onmogelijk een einde aan nnmb’s te maken.

Wat mensen zeggen


  • Er is hier geen keuze
    Voor de ouders van patiëntjes met een aangeboren penisafwijking is met name van belang dat een zo normaal mogelijke situatie wordt bereikt, zowel in functioneel als in cosmetisch opzicht.(…)
    Er is hier geen keuze. De aangeboren afwijking van de penis dient te worden hersteld om een zo optimaal mogelijk functioneel en cosmetisch resultaat te verkrijgen.
    Bij aangeboren afwijkingen van de genitalia dient zo snel als mogelijk een behandelplan te worden gemaakt. Afhankelijk van de aan- of afwezigheid van functionele problemen is er meer of minder haast om met de behandeling te starten.[a]
    — Richtlijn Federatie Medisch Specialisten4Richtlijn Behandeling Voorhuidpathologie: 8. Aangeboren afwijkingen van de genitaliën en behandeling van voorhuidpathologie. – 2021

  • Op oude voet doorgaan, in overleg met de ouders
    Er zijn nog altijd artsen die op oude voet doorgaan en zich niets aantrekken van het advies uit Europa. ‘De neiging naar vroeg opereren bestaat nog steeds. Maar wel in goed overleg met ouders en een team van urologen, psychologen en endocrinologen’, vertelt Concetta Salvatore, kindergynaecoloog bij het Academisch Medisch Centrum in Amsterdam.[b]
    — Concetta Salvatore, kindergynaecoloog – 2018

  • Medisch maakt het niet uit
    Je wil dat het kind een piemel heeft die eruitziet als een andere piemel, waar hij mee kan plassen en in de toekomst mee kan vrijen.” Het internationale advies is om te opereren tussen één en anderhalf jaar. “Dus voordat het jongetje zich bewust wordt dat hij een ander piemeltje heeft.” Eenmaal twee jaar, dan gaan ze er mee spelen. “Na de operatie kan dat pijnlijk zijn. En het moet wel een plezierig orgaan blijven.” Rond drie jaar is ook geen geschikte leeftijd voor een operatie, omdat kinderen dan vaak al (een beetje) zindelijk zijn. Omdat plassen na de operatie pijn kan doen, houden sommigen de plas op. Kortom: Dan kom je op een leeftijd van vijf à zes jaar. Bij ongeveer 25 kinderen van Amsterdam UMC is de operatie nu zo ver vooruitgeschoven, dat de grens van anderhalf jaar is verstreken. Zij wachten nu een paar jaar extra. “Medisch maakt het niet uit,” zegt Kuijper. “Maar we weten minder goed hoe kinderen op die leeftijd op de operatie reageren. Mijn ervaring is dat kinderen in die leeftijd minder relaxed een operatie in gaan. Na de ingreep komt de piemel toch een beetje verfomfaaid uit het verband, ook dat kan best wat impact hebben.”[c]
    — Caroline Kuijper, kinderuroloog – 2021

  • Daar zijn we dan gewoon niet juist voorgelicht
    Maar omdat wij nog steeds zoekende waren is toen daarna ook meteen die operatie ingezet, dat de artsen zeiden: ‘Die micropenis zit in het buikje en die moet eruit geopereerd worden.’ Dat zou zo horen, dat zou zo moeten. Dat was allemaal zoals het hoort. […] En ook daar zijn we dan gewoon niet juist voorgelicht en zijn we daarmee akkoord gegaan en sindsdien heeft ons kindje moeite met plassen.[d]
    — Moeder van kind met XY-DSD – 2020
  1. Federatie Medisch Specialisten. Richtlijn Behandeling Voorhuidpathologie: 8. Aangeboren afwijkingen van de genitaliën en behandeling van voorhuidpathologie. Utrecht, Nederland: Federatie Medisch Specialisten, 2020.
  2. Peters L. Hoe om te gaan met kinderen van wie het geslacht onduidelijk is. De Volkskrant. 7 april 2018, Pagina 14-16 Sect. Zaterdag. URL: https://www.volkskrant.nl/binnenland/hoe-om-te-gaan-met-kinderen-van-wie-het-geslacht-onduidelijk-is~a4590950/.
  3. Sevil M. Wachtlijst voor kinderoperaties verdubbeld: ‘Hij kon zijn nekje bijna niet meer bewegen’, Het Parool [Newspaper]. Amsterdam, Nederland: DPG Media; 2021 [geraadpleegd 9 juni 2023]. URL: https://www.parool.nl/amsterdam/wachtlijst-voor-kinderoperaties-verdubbeld-hij-kon-zijn-nekje-bijna-niet-meer-bewegen~bdd8de94/.
  4. van Lisdonk J, van Ditzhuijzen J, van de Walle R. Het beste voor je kind: Ervaringen van ouders van een kind met een vorm van intersekse/DSD. Utrecht, Nederland: Rutgers, April 2020. Rapport Nr. NL1348MR.
Letterlijk citaat mensenrechtenparadigma
Letterlijk citaat Medisch paradigma
Uitspraak/aanbeveling/citaat mensenrechten institutie of – authoriteit
Citaat van boek  of (peer-reviewed) artikel, niet aan één auteur toe te wijzen,
ongeacht het paradigma
  1. Adema P, van der Have MJ. Het verhaal van Peggy Adema – Seksediversiteit in Nederland en Vlaanderen. Seksediversiteit in Nederland en Vlaanderen, van der Have MJ, reeksredactie. Nijmegen, Nederland: Stichting NNID; 2023. ISBN: 9789493106109
  2. Aerts L, Coppejans E. Intersekse: 1 op 90 – Leigh – Marleen – Ella – Geert – Leonne – Mila – Bart – Martha – Wen Long – Kevin – Ket – Joyce – Henk – Kiana – Koen – Wouter – Kaitlyn – Berthine – Samantha – Ellen – Yara. Amsterdam, Nederland: Stichting Open Mind; 2023.
  3. Ali H. ‘Pas op mijn 19de kreeg ik te horen dat ik intersekse ben’: Alfabetsoep Miriam van der Have (62):. Volkskrant. 29 juli 2021, Pagina 43 (V11) Sect. V – Mensen. URL: https://www.volkskrant.nl/mensen/pas-op-mijn-19de-kreeg-ik-te-horen-dat-ik-intersekse-ben~be106c20/.
  4. Amanda. The Truth in Writing. Narrative Inquiry in Bioethics. 2015;5(2):98-100. https://doi.org/10.1353/nib.2015.0044
  5. American Academy of Pediatrics – Committee on Genetics, Kaye C, Cunniff C, Frias J, Moeschler J, Panny S, Trotter T. Evaluation of the newborn with developmental anomalies of the external genitalia. Pediatrics. 2000;106(1):138-142.
  6. Australasian Paediatric Endocrine Group (APEG). Regarding the Management of Children with Disorders of Sex Development. Senate Inquiry on involuntary or coerced sterilisations of people in Australia. Canberra: Australasian Paediatric Endocrine Group; 2013.
  7. van Beers M. Geert is intersekse: ‘Bij eerste date vertel ik gelijk over mijn micropenis en borsten’, Algemeen Dagblad (AD) [Krant]. Amsterdam, Nederland: DPG Media; 2021 [geraadpleegd 13 februari 2022]. 2 oktober 2021. URL: https://www.ad.nl/binnenland/geert-is-intersekse-bij-eerste-date-vertel-ik-gelijk-over-mijn-micropenis-en-borsten~ad8b5c77/.
  8. Bennecke E, Bernstein S, Lee P, van de Grift TC, Nordenskjöld A, Rapp M, et al. Early Genital Surgery in Disorders/Differences of Sex Development: Patients’ Perspectives. Arch Sex Behav. 2021. https://doi.org/10.1007/s10508-021-01953-6
  9. Blair K. When Doctors Get It Wrong. Narrative Inquiry in Bioethics. 2015;5(2):89-92. https://doi.org/10.1353/nib.2015.0029
  10. Bourdieu P. Distinction A Social Critique of the Judgement of Taste. Cambridge, MA, USA: Harvard University Press; 1984. ISBN: 0-674-21277-0
  11. Bourdieu P, Passeron J-C. Reproduction in Education, Society and Culture. Theory, Culture & Society, Featherstone M, reeksredactie. London, UK: Sage Publications; 1990 (1977). ISBN: 0-8039-8320-4
  12. Brashier NM, Eliseev ED, Marsh EJ. An initial accuracy focus prevents illusory truth. Cognition. 2020;194:104054. https://doi.org/10.1016/j.cognition.2019.104054
  13. Brouwer H, van der Have MJ. Het verhaal van Henk Brouwer – Seksediversiteit in Nederland en Vlaanderen. Seksediversiteit in Nederland en Vlaanderen, van der Have MJ, reeksredactie. Nijmegen, Nederland: Stichting NNID; 2023. ISBN: 9789493106147
  14. Brown MA, Stopa L. The spotlight effect and the illusion of transparency in social anxiety. Journal of Anxiety Disorders. 2007;21(6):804-819. https://doi.org/https://doi.org/10.1016/j.janxdis.2006.11.006
  15. Cadet P. Solving the Jigsaw Puzzle. Narrative Inquiry in Bioethics. 2015;5(2):E1-E3. https://doi.org/10.1353/nib.2015.0043
  16. Callens N, van der Zwan YG, Drop SL, Cools M, Beerendonk CM, Wolffenbuttel KP, Dessens AB. Do surgical interventions influence psychosexual and cosmetic outcomes in women with disorders of sex development? International Scholarly Research Network – ISRN Endocrinology. 2012;276742:1-8. https://doi.org/10.5402/2012/276742
  17. Capiteijns P, van der Have MJ. Het verhaal van Pasquale Capiteijns – Seksediversiteit in Nederland en Vlaanderen. Seksediversiteit in Nederland en Vlaanderen, van der Have MJ, reeksredactie. Nijmegen, Nederland: Stichting NNID; 2023. ISBN: 9789493106178
  18. Chan M-pS, Jones CR, Hall Jamieson K, Albarracín D. Debunking: A Meta-Analysis of the Psychological Efficacy of Messages Countering Misinformation. Psychological science. 2017;28(11):1531-1546. https://doi.org/10.1177/0956797617714579
  19. Cortez M. Game Change. Narrative Inquiry in Bioethics. 2015;5(2):E5-E7. https://doi.org/10.1353/nib.2015.0052
  20. Cynthia. Navigating Intersex Healthcare: My Odyssey. Narrative Inquiry in Bioethics. 2015;5(2):E3-E5. https://doi.org/10.1353/nib.2015.0047
  21. van Dalen B, van der Have MJ. Het verhaal van Berthine van Dalen – Seksediversiteit in Nederland en Vlaanderen. Seksediversiteit in Nederland en Vlaanderen, van der Have MJ, reeksredactie. Nijmegen, Nederland: Stichting NNID; 2023. ISBN: 9789493106185
  22. Dalke KB, Baratz AB, Greenberg JA. Protecting children with intersex traits: legal, ethical, and human rights considerations. In: Legato MJ, redactie. The Plasticity of Sex: The Molecular Biology and Clinical Features of Genomic Sex, Gender Identity and Sexual Behavior. London, UK: Academic Press / Elsevier; 2020. p. 207-224. ISBN: 978-0-12-815968-2
  23. De keersmaecker J, Dunning D, Pennycook G, Rand DG, Sanchez C, Unkelbach C, Roets A. Investigating the Robustness of the Illusory Truth Effect Across Individual Differences in Cognitive Ability, Need for Cognitive Closure, and Cognitive Style. Personality and Social Psychology Bulletin. 2019;46(2):204-215. https://doi.org/10.1177/0146167219853844
  24. Diaz S, van der Have MJ. Het verhaal van Samantha Diaz – Seksediversiteit in Nederland en Vlaanderen. Seksediversiteit in Nederland en Vlaanderen, van der Have MJ, reeksredactie. Nijmegen, Nederland: Stichting NNID; 2023. ISBN: 9789493106154
  25. van Dijk N, van der Have MJ. Het verhaal van Nienke van Dijk – Seksediversiteit in Nederland en Vlaanderen. Seksediversiteit in Nederland en Vlaanderen, van der Have MJ, reeksredactie. Nijmegen, Nederland: Stichting NNID; 2023.
  26. Elders MJ, Satcher D, Carmora R. Re-Thinking Genital Surgeries on Intersex Infants. San Francisco, CA, USA: Palm Center, 27 June 2017.
  27. Elliott C. Why Can’t We: Go On as Three? Hastings Center Report. 1998;28(3):36-39. https://doi.org/10.2307/3528649
  28. den Engelse M. Geboren als vrouw met mannelijk DNA: ‘Ik voel me Jet, heb borsten en een vagina en dat is prima’, Eindhovens Dagblad (ED) [Krant]. Amsterdam, Nederland: DPG Media; 2021 [geraadpleegd 13 februari 2022]. 19 december 2021. URL: https://www.ed.nl/dossier-deze-verhalen-mag-je-niet-missen/geboren-als-vrouw-met-mannelijk-dna-ik-voel-me-jet-heb-borsten-en-een-vagina-en-dat-is-prima~adfacf1f/.
  29. Van Essen YJ, van der Have MJ. Het verhaal van Yara Jaidy van Essen – Seksediversiteit in Nederland en Vlaanderen. Seksediversiteit in Nederland en Vlaanderen, van der Have MJ, reeksredactie. Nijmegen, Nederland: Stichting NNID; 2023. ISBN: 9789493106093
  30. Fazio LK, Brashier NM, Payne BK, Marsh EJ. Knowledge does not protect against illusory truth. Journal of Experimental Psychology: General. 2015;144:993-1002. https://doi.org/10.1037/xge0000098
  31. Garcia D. The Secret Inside Me. Narrative Inquiry in Bioethics. 2015;5(2):92-95. https://doi.org/10.1353/nib.2015.0034
  32. Gilovich T, Medvec VH, Savitsky K. The spotlight effect in social judgment: An egocentric bias in estimates of the salience of one’s own actions and appearance. Journal of Personality and Social Psychology. 2000;78:211-222. https://doi.org/10.1037/0022-3514.78.2.211
  33. Gilovich T, Savitsky K. The Spotlight Effect and the Illusion of Transparency: Egocentric Assessments of How We Are Seen by Others. Current Directions in Psychological Science. 1999;8(6):165-168. https://doi.org/10.1111/1467-8721.00039
  34. Gilovich T, Savitsky K, Medvec VH. The illusion of transparency: Biased assessments of others’ ability to read one’s emotional states. Journal of Personality and Social Psychology. 1998;75:332-346. https://doi.org/10.1037/0022-3514.75.2.332
  35. Hart B, Shakespeare-Finch J. Intersex lived experience: trauma and posttraumatic growth in narratives. Psychology & Sexuality. 2021:1-19. https://doi.org/10.1080/19419899.2021.1938189
  36. Hassan A, Barber SJ. The effects of repetition frequency on the illusory truth effect. Cognitive Research: Principles and Implications. 2021;6(1):38. https://doi.org/10.1186/s41235-021-00301-5
  37. van der Have MJ. Betsy Driver – Interview Amsterdam 2014. Nijmegen, Nederland: STDK | Studio Staddijk; 2015. Digital video 16:9 duur: 08:59 minuten.
  38. van der Have MJ, van Heesch M. Vrouwen met AOS – Inge, Juliette, Nienke en Mahtab. Nijmegen: STDK | Studio Staddijk; 2015. Video 1080P25 duur: 25:00 minuten.
  39. van Heesch MA. Ze wisten niet of ik een jongen of meisje was: kennis, keuze en geslachtsvariaties – Over het leven met en kennen van intersekse condities in Nederland [Proefschrift]. Vossiuspers, Amsterdam, Nederland: Universiteit van Amsterdam; 2015. ISBN: 978 90 562 97640
  40. Hegarty P, Smith A. Public understanding of intersex: an update on recent findings. International Journal of Impotence Research. 2022. https://doi.org/10.1038/s41443-021-00485-w
  41. Hendrickx M. Humberto in gesprek met intersekse mensen: “Jij klopt niet, jij moet weg” (video). In: Tann H, redactie. Humberto. 17 oktober ed. Nederland: RTL; 2021. URL: https://twitter.com/HumbertoRTL/status/1449833691904155649.
  42. Hendrickx M, van der Have MJ. Het verhaal van Marleen Hendrickx – Seksediversiteit in Nederland en Vlaanderen. Seksediversiteit in Nederland en Vlaanderen, van der Have MJ, reeksredactie. Nijmegen, Nederland: Stichting NNID; 2023. ISBN: 9789493106161
  43. Henkel LA, Mattson ME. Reading is believing: The truth effect and source credibility. Consciousness and Cognition. 2011;20(4):1705-1721. https://doi.org/10.1016/j.concog.2011.08.018
  44. Hiort O, Jürgensen M, Rehmann-Sutter C. Intersex, DSD, and the Child’s Well-Being: Changing Perceptions. Hormone Research in Paediatrics. 2022;95(1):21-24. https://doi.org/10.1159/000523876
  45. Hughes IA, Houk C, Ahmed SF, Lee PA, Lwpes Consensus Group, Espe Consensus Group. Consensus statement on management of intersex disorders. Arch Dis Child. 2006;91(7):554-563. https://doi.org/10.1136/adc.2006.098319
  46. Hulshof A. Kinderen met een onduidelijk geslacht: soms is vroeg opereren beter dan niets doen: Interview Kinderuroloog Barbara Kortmann, Trouw Amsterdam, Nederland2021 [bewerkt 24 februari 2021; geraadpleegd 26 maart 2021 2021]. 24 februari 2021. URL: https://www.trouw.nl/zorg/kinderen-met-een-onduidelijk-geslacht-soms-is-vroeg-opereren-beter-dan-niets-doen~b5f57d61/.
  47. Inter L. Finding My Compass. Narrative Inquiry in Bioethics. 2015;5(2):95-98. https://doi.org/10.1353/nib.2015.0039
  48. Jonker A, van der Have MJ. Het verhaal van Alfred Jonker – Seksediversiteit in Nederland en Vlaanderen. Seksediversiteit in Nederland en Vlaanderen, van der Have MJ, reeksredactie. Nijmegen, Nederland: Stichting NNID; 2023. ISBN: 9789493106086
  49. von Klan A. Removing the Mask: Hopeless Isolation to Intersex Advocacy. Narrative Inquiry in Bioethics. 2015;5(2):E14-E17. https://doi.org/10.1353/nib.2015.0041
  50. Klene P, van der Have MJ. Het verhaal van Petra Klene – Seksediversiteit in Nederland en Vlaanderen. Seksediversiteit in Nederland en Vlaanderen, van der Have MJ, reeksredactie. Nijmegen, Nederland: Stichting NNID; 2023. ISBN: 9789493106079
  51. Kreuzer M. Michael’s story or the Paradox of Normalcy. Narrative Inquiry in Bioethics. 2015;5(2):E7-E10. https://doi.org/10.1353/nib.2015.0057
  52. Lee PA, Houk CP, Ahmed SF, Hughes IA. Consensus statement on management of intersex disorders. Pediatrics. 2006;118(2):e488-e500. https://doi.org/10.1542/peds.2006-0738
  53. Leemrijse C, Dulmen Sv. Genitale operaties bij kinderen met DSD jonger dan 12 jaar. Utrecht, Nederland: Nivel, Oktober 2022. ISBN 978-94-6122-769-0.
  54. Liao L-M, Hegarty P, Creighton S, Lundberg T, Roen K. Clitoral surgery on minors: an interview study with clinical experts of differences of sex development. BMJ open. 2019;9(6):e025821. https://doi.org/10.1136/bmjopen-2018-025821
  55. Liao L-M, M. Creighton S, redactie. Female Genital Cosmetic Surgery: Solution to What Problem. Cambridge, UK: Cambridge University Press; 2019. ISBN: 978-1-10-843552-9 https://doi.org/10.1017/9781108394673
  56. Liao L-M, Wood D, Creighton SM. Parental choice on normalising cosmetic genital surgery. Bmj. 2015;351. https://doi.org/10.1136/bmj.h5124
  57. Long LS. Still I Rise. Narrative Inquiry in Bioethics. 2015;5(2):100-103. https://doi.org/10.1353/nib.2015.0048
  58. Madden-Smith Z. I’m intersex and I wish doctors had left my body alone, Re: New Zealand: RE: / TVNZ; 2021 [geraadpleegd 20 april 2021]. TVZN. URL: https://www.renews.co.nz/im-intersex-and-i-wish-doctors-had-left-my-body-alone/.
  59. Merrick T. From ‘Intersex’ to ‘DSD’: a case of epistemic injustice. Synthese. 2019(196):4429–4447. https://doi.org/10.1007/s11229-017-1327-x
  60. Monro S, Crocetti D, Yeadon-Lee T. Intersex/variations of sex characteristics and DSD citizenship in the UK, Italy and Switzerland. Citizenship Studies. 2019:1-18. https://doi.org/10.1080/13621025.2019.1645813
  61. Ouwerkerk S. Als je het mij vraag: Sharan Bala. NRC. 22 oktober/23 oktober 2022, Pagina O16 Sect. Opinie & Debat. URL: https://www.nrc.nl/nieuws/2022/10/21/van-baby-af-aan-is-mijn-lichaam-gemedicaliseerd-a4145927.
  62. Pagonis P. The Son They Never Had. Narrative Inquiry in Bioethics. 2015;5(2):103-106. https://doi.org/10.1353/nib.2015.0053
  63. Pennycook G, Cannon TD, Rand DG. Prior exposure increases perceived accuracy of fake news. Journal of Experimental Psychology: General. 2018;147:1865-1880. https://doi.org/10.1037/xge0000465
  64. Petersen JK. A Changed Life: Becoming True to Who I am. Narrative Inquiry in Bioethics. 2015;5(2):106-109. https://doi.org/10.1353/nib.2015.0058
  65. Quinn E. Standing Up. Narrative Inquiry in Bioethics. 2015;5(2):109-111. https://doi.org/10.1353/nib.2015.0032
  66. Roen K. Intersex or Diverse Sex Development: Critical Review of Psychosocial Health Care Research and Indications for Practice. The Journal of Sex Research. 2019;56(4-5):511-528. https://doi.org/10.1080/00224499.2019.1578331
  67. Roen K, Hegarty P. Shaping parents, shaping penises: How medical teams frame parents’ decisions in response to hypospadias. British journal of health psychology. 2018;23(4):967-981. https://doi.org/10.1111/bjhp.12333
  68. Sanderlin G. Dwelling in the Gaps. Narrative Inquiry in Bioethics. 2015;5(2):E10-E11. https://doi.org/10.1353/nib.2015.0031
  69. Schwarz N, Jalbert M. When (Fake) News Feels True. In: Greifeneder R, Jaffé ME, Newman EJ, Schwarz N, redactie. The Psychology of Fake News: Accepting, Sharing, and Correcting Misinformation. Oxon,UK: Routledge; 2021. p. 73-89. ISBN: 978-0-429-29537-9 https://doi.org/10.4324/9780429295379-7
  70. Simon L. XY/XO. Narrative Inquiry in Bioethics. 2015;5(2):E11-E14. https://doi.org/10.1353/nib.2015.0036
  71. Timmermans S, Yang A, Gardner M, Keegan CE, Yashar BM, Fechner PY, et al. Does Patient-centered Care Change Genital Surgery Decisions? The Strategic Use of Clinical Uncertainty in Disorders of Sex Development Clinics. Journal of Health and Social Behavior. 2018;59(4):520-535. https://doi.org/10.1177/0022146518802460
  72. Truffer D. It’s a Human Rights Issue! Narrative Inquiry in Bioethics. 2015;5(2):111-114. https://doi.org/10.1353/nib.2015.0037
  73. Vervey W, van der Have MJ. Het verhaal van Wouter Vervey – Seksediversiteit in Nederland en Vlaanderen. Seksediversiteit in Nederland en Vlaanderen, van der Have MJ, reeksredactie. Nijmegen, Nederland: Stichting NNID; 2023.
  74. Viloria H. Promoting Health and Social Progress by Accepting and Depathologizing Benign Intersex Traits. Narrative Inquiry in Bioethics. 2015;5(2):114-117. https://doi.org/10.1353/nib.2015.0042
  75. Viloria H. Born both: an intersex life. New York, NY, USA: Hachette Books; 2017.
  76. de Vocht G, van der Have MJ. Het verhaal van Geert de Vocht – Seksediversiteit in Nederland en Vlaanderen. Seksediversiteit in Nederland en Vlaanderen, van der Have MJ, reeksredactie. Nijmegen, Nederland: Stichting NNID; 2023. ISBN: 9789493106116
  77. Wall SS. Standing at the Intersections: Navigating Life as a Black Intersex Man. Narrative Inquiry in Bioethics. 2015;5(2):117-119. https://doi.org/10.1353/nib.2015.0046
  78. Walsh KA. ” Normalizing” Intersex Didn’t Feel Normal or Honest to Me. Narrative Inquiry in Bioethics. 2015;5(2):119-122. https://doi.org/10.1353/nib.2015.0051
  79. Weisscher E, van der Have MJ. Het verhaal van Ellen Weisscher – Seksediversiteit in Nederland en Vlaanderen. Seksediversiteit in Nederland en Vlaanderen, van der Have MJ, reeksredactie. Nijmegen, Nederland: Stichting NNID; 2023. ISBN: 9789493106123
  80. Wijnands E. Marleen (30): ‘Zo bijzonder is intersekse nou ook weer niet’, De Gelderlander [Krant]. Amsterdam, Nederland: DPG Media; 2021 [geraadpleegd 13 gebruari 2022]. 21 maart 2021. URL: https://www.gelderlander.nl/binnenland/marleen-30-zo-bijzonder-is-intersekse-nou-ook-weer-niet~a47a89af/.
  81. Wildenbeest K, van der Have MJ. Het verhaal van Koen Wildenbeest – Seksediversiteit in Nederland en Vlaanderen. Seksediversiteit in Nederland en Vlaanderen, van der Have MJ, reeksredactie. Nijmegen, Nederland: Stichting NNID; 2023.
  82. Zeegers L, van der Have MJ. Het verhaal van Leonne Zeegers – Seksediversiteit in Nederland en Vlaanderen. Seksediversiteit in Nederland en Vlaanderen, van der Have MJ, reeksredactie. Nijmegen, Nederland: Stichting NNID; 2023. ISBN: 9789493106130
  83. Zieselman K. Invisible Harm. Narrative Inquiry in Bioethics. 2015;5(2):122-125. https://doi.org/10.1353/nib.2015.0056
  84. Zieselman KM. I was an intersex child who had surgery. Don’t put other kids through this. USA Today. 9 August 2017 2017, Pagina 7A Sect. Opinion. URL: http://usat.ly/2wGVyuW
  85. Zitvast H. Alfred (43) is onvruchtbaar: we rouwen iedere dag., Amsterdam, Nederland: Vrouw – TMG Landelijke Media; 2016 [geraadpleegd 1 Jul 2016]. 30 Jun. URL: https://vrouw.nl/verhalen_achter_het_nieuws/34095/alfred_43_is_onvruchtbaar_we_rouwen_iedere_dag.